Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Historia

Nawigacja okruszkowa Nawigacja okruszkowa

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Historia

Wydział Biologii (do 31 grudnia 2017 r. Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UJ) rozpoczął działalność w 1951 r. Decyzja ministerialna o jego utworzeniu zapadła w 1952 r. (Zarządzenie Ministra Szkolnictwa Wyższego z dnia 11 lutego 1952 r., wprowadzone w życie z wcześniejszą datą 1 września 1951 r., Monitor Polski, 3 III 1952, Nr A-18, poz. 221). Rozwijające się w jego obrębie nauki przyrodnicze – biologia, geografia i geologia, nauki o środowisku oraz biologia molekularna, która usamodzielniła się w 2002 r. tworząc osobny wydział, ukształtowały się w ciągu wielu wieków historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Poniżej przedstawiono zarys głównych etapów rozwoju nauk przyrodniczych.

Uniwersytet Jagielloński należy do najstarszych ośrodków rozwoju nauk przyrodniczych. Elementy wiedzy o środowisku geograficznym oraz świecie roślin, zwie rząt i minerałów wykładano w krakowskiej Alma Mater w XV w. na wydziałach filozoficznym oraz lekarskim. Na tym ostatnim istniała od 1609 r. katedra botaniki lekarskiej, ufundowana w 1602 r. przez Jana Zemełkę. Reforma uczelni przeprowadzona w czasach oświecenia przez Hugona Kołłątaja wprowadziła na szeroką skalę do badań i edukacji metody empiryczne. Kluczową rolę odegrało utworzenie w 1780 r. Katedry Chemii i Historii Naturalnej (tzn. che mii, botaniki, zoologii i mineralogii) – czynnej od 1783 r. jednostki macierzystej dla wielu dyscyplin. Powołano też jej zakłady pomocnicze: Ogród Botaniczny (utwo rzony w 1783 r., obecnie najstarszy w Polsce) oraz Gabinet Historii Naturalnej, który dał początek dzisiejszym uniwersyteckim muzeom: botanicznemu, geologicz nemu i zoologicznemu.

Utrata niepodległości przez Polskę i wcielenie uczelni w ramy austriackiego sy stemu edukacyjnego stały się przyczyną kilkukrotnych zmian zakresu badań katedry chemii i historii naturalnej. Postępujący w XIX w. rozwój nauki znalazł odbicie w usamodzielnieniu się wielu dyscyplin. Powstały katedry: Mineralogii i Jeognozji (1811), Botaniki (1847), Geografii (1849) oraz Zoologii i Anatomii Porównawczej (1850). Większość zakładów przyrodniczych znalazła się po 1850 r. na Wydziale Filozoficznym. Rewolucja w biologii, jaka dokonała się dzięki sformułowaniu te orii ewolucji oraz rozwój nauk o Ziemi w drugiej połowie XIX i na początku XX w. znalazły wyraz w dalszej specjalizacji badań. Utworzono nowe katedry: Anato mii i Fizjologii Roślin (1875), Anatomii Porównawczej (1892), Chemii Rolniczej (1891), Antropologii (1908), a także Gabinet Geologiczny (1886) i Pracownię Pa leontologiczną (1912). W 1913 r. dawna katedra botaniki, wzbogacona o labora torium i nowe zbiory zyskała status Instytutu Botanicznego. W 1918 r. utworzono nowoczesne studium geograficzne – Instytut Geograficzny (od 1920 r. w osobnym budynku). W 1945 r. wydzielono z Wydziału Filozoficznego Wydział Matema tyczno-Przyrodniczy (formalnie powołany rozporządzeniem Ministerstwa Oświaty z1946r.).

Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UJ powstał na podstawie zarządzenia Mini sterstwa Szkolnictwa Wyższego z 11 lutego 1952 r. o podziale Wydziału Matema tyczno-Przyrodniczego. W praktyce rozpoczął działalność już w 1951 r. W czasie reformy organizacyjnej UJ przeprowadzonej w latach 1951–1952 dawne katedry połączono w Zespoły Katedr, które w następnych latach uległy przekształceniu w instytuty działające do dzisiejszego dnia. Trzy najstarsze to: Instytut Botaniczny (1913r., od 1970 r. – Instytut Botaniki), Instytut Geografii (1918 r., od 2000 r. – Geografii i Gospodarki Przestrzennej) oraz Instytut Zoologii (1963). W 1970 r. powstał Instytut Biologii Molekularnej (nazwany później im. Jana Zurzyckiego), w 1972 r. – Instytut Nauk Geologicznych, w 1977 r. – Instytut Biologii Środowi skowej (od 1999 r. – Nauk o Środowisku). W 2002 r. Instytut Biologii Molekularnej im. J. Zurzyckiego został odłączony od Wydziału BiNoZ i przekształcony w Wydział Biotechnologii, który w 2006 r. zmienił nazwę na Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ.

Rezultatem działalności wielu pokoleń przyrodników Uniwersytetu Jagiellońskiego było odkrycie faktów naukowych różnej rangi, sformułowanie nowych idei i koncepcji, pionierskich metod i po raz pierwszy zarysowanych kierunków badaw czych. Jako badacze dalekich regionów, mierzący swoje siły z dzikością przyrody i trudnościami jej eksploracji, zasłynęli Marian Raciborski oraz Michał Siedlecki, prowadzący studia nad tropikalną florą i fauną Jawy, biogeografowie Antoni Reh man i Jan Kornaś, zasłużeni w studiach nad florą i roślinnością Afryki, Mieczysław Klimaszewski i Zdzisław Czeppe – szeroko znani z pionierskich badań geomorfo logicznych i glacjologicznych Spitsbergenu. Byli też prekursorzy nowych dyscyplin w skali światowej: antropologii – Izydor Kopernicki, biochemii – Leon Marchlewski, genetyki – Edward Janczewski, fizjologii roślin – Emil Godlewski senior, ichtiologii – Maksymilian Siła-Nowicki, mikropaleontologii stosowanej – Józef Grzybowski, zoopsychologii – Tadeusz Garbowski.

Wyjaśnienie niektórych zjawisk, kluczowych dla rozwoju nauki, przyniosło sławę ich odkrywcom, jak np. Emilowi Godlewskiemu juniorowi – poznanie szczegółów zapłodnienia u różnych grup zwierząt, a także regeneracji i sztucznego dzieworódz twa, Marianowi Książkiewiczowi – studia nad sedymentacją utworów fliszowych, Michałowi Siedleckiemu – opisanie cyklów rozwojowych pierwotniaków: gregaryn i ziarniaków (co przyczyniło się do wyjaśnienia rozwoju zarodźca malarii), Marii Skalińskiej – studia nad gatunkami roślin z rodzaju Aquilegia i ich mieszańcami, rzucające światło na genetyczne podstawy specjacji, Janowi Zurzyckiemu – badania nad rolą i umiejscowieniem fotoreceptorów w procesie fotosyntezy. Przedstawiciele najstarszych, „klasycznych" dyscyplin, tzn. systematycy, floryści i fauniści, odkryli i opisali wiele tysięcy nowych gatunków roślin i zwierząt, jak np. czołowy arachno log swoich czasów (przełomu XIX/XX w.) Władysław Kulczyński, Bogumił Pawłow ski, zaliczany w XX w. do najlepszych znawców górskiej flory Europy, czy Stanisław Smreczyński, morfolog owadów uznawany za najlepszego znawcę światowej fauny ryjkowców. Kilkaset nowych gatunków kopalnych opisali paleobotanicy i paleo zoologowie.

Nie sposób przecenić roli Uniwersytetu Jagiellońskiego w badaniach przyrody ojczystej. W okresie zaborów uczeni z krakowskiej wszechnicy uznawali poznawanie naukowe rodzinnego kraju za swój patriotyczny obowiązek. Dzięki ich staraniom ukazały się wielkie syntetyczne opracowania zespołowe, jak: Flora polska, Szata roślinna Polski, Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Fauna Polski, Atlas geologiczny Galicji oraz atlasy geograficzne Polski w różnych ujęciach. Dzie dziną jednoczącą przyrodników wszystkich dziedzin była i jest ochrona przyrody. Zapoczątkowali ją w naszym kraju m.in.: Maksymilian Siła-Nowicki, Marian Raci borski, Michał Siedlecki, Władysław Szafer, zasłużeni również w skali światowej.

W rozwoju dyscyplin przyrodniczych w Uniwersytecie Jagiellońskim dużą rolę odegrały wielopokoleniowe szkoły naukowe, z których niektóre działają do dzisiej szego dnia. Pod kierunkiem profesorów – „mistrzów" pracowali tutaj i pracują twór czo po dziś dzień nowe pokolenia młodych uczonych. Najstarszy rodowód mają powstałe w latach 60. XIX w. – krakowska szkoła faunistyczna Maksymiliana Siła- Nowickiego oraz krakowska szkoła geobotaniczna, zapoczątkowana przez Ignacego Rafała Czerwiakowskiego, rozwinięta przez Mariana Raciborskiego, Władysława Szafera i jego następców. W XX w. zainicjowano m.in.: krakowską szkołę geograficz ną (krakowską szkołę geomorfologii) Ludomira Sawickiego, Jerzego Smoleńskiego oraz Mieczysława Klimaszewskiego, krakowską szkołę cytogenetyki i embriologii ro ślin Marii Skalińskiej, krakowską szkołę fotofizjologiczną Franciszka Górskiego oraz Jana Zurzyckiego, polską szkołę sedymentologii Mariana Książkiewicza, a także kra kowską szkołę ekologii fizjologicznej i ekosystemowej Władysława Grodzińskiego.

Dziedzictwo przeszłości wyrażające się m.in. bogactwem zbiorów, specjalistycznej literatury z różnych epok, tradycją nauczania na wysokim poziomie naukowym, jest bezcennym potencjałem, z którego korzystają pracownicy i studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Dziekan Lata
Stanisław Smreczyński (1899–1975) 1951/1952–1955/1956
Franciszek Górski (1897–1989) 1956/1957–1957/1958
Antoni Gaweł (1901–1989) 1958/1959–1961/1962
Marian Książkiewicz (1906–1981) 1962/1963–1963/1964
Antoni Wrzosek (1908–1983) 1964/1965–1968/1969
Adam Kulczycki (1906–1984) 1969/1970–1971/1972
Mieczysław Hess (1931–1993) 1972/1973–1974/1975
Józef Surowiak (1924 - 2017) 1975/1976–1980/1981
Halina Krzanowska (1926–2004) 1981/1982–1986/198
Czesław Jura (1927 - 2020) 1987/1988–1992/1993
Antoni Jackowski 1993/1994–1998/1999
Szczepan Biliński 1999/2000–2004/2005
Kazimierz Krzemień 2005/2006–2011/2012

Małgorzata Kruczek

2012/2013-2019/20

Joanna Zalewska-Gałosz 2019/20 - nadal

Prodziekani Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ

 

Prodziekan

Lata
vacat 1951/1952
Mieczysław Klimaszewski (1908–1995) 1952/1953
Zygmunt Grodziński (1896–1982) 1953/1954–1955/1956
Antoni Gaweł (1901–1989) 1956/1957–1957/1958
Józef Fudakowski (1893–1969) 1958/1959–1961/1962
Jan Zurzycki (1925–1984 1962/1963–1963/1964
Jadwiga Dyakowska (1905–1992) 1964/1965–1965/1966
Eugenia Pogan 1966/1967–1968/1969
Mieczysław Hess (1931–1993) 1969/1970–1971/1972
Józef Surowiak 1972/1973–1974/1975
Andrzej Radomski (1929–2007) 1975/1976–1977/1978
Stanisław Geroch (1920–1995) 1978/1979–1980/1981
Andrzej Radomski 1981/1982–1983/1984

 

Prodziekan ds. studenckich kierunku biologia Prodziekan ds. studenckich kierunku geografia i geologia LATA
Anna Krzysztofowicz (1925–2006) Andrzej Radomski 1984/1985–1986/1987
Andrzej Klein Antoni Jackowski 1987/1988–1989/1990
Lesław Przywara (1943–2004) Elżbieta Morycowa 1990/1991–1992/1993

 

Prodziekan ds. studenckich Prodziekan ds. finansowych Lata
Lesław Przywara Nestor Oszczypko 1993/1994–1995/1996
Lucyna Witalińska Nestor Oszczypko 1996/1997–1998/1999
Małgorzata Kruczek Kazimierz Krzemień 1999/2000–2004/2005
Elżbieta Haduch Marek Michalik 2005/2006–2011/2012
Anna Pecio Bolesław Domański 2012/2013-2016/2017
Anna Pecio Zuzanna Setkowicz-Janeczko 2016/2017-2019/2020
Joanna Kapusta   od 2019/2020